تنها راه بررسی و تشخیص اثرات دیابت بر روی چشمان شما، معاینه چشم پزشکی است و نکته مهم آن که حتی قبل از تحت تأثیر قرار گرفتن دید شما، چشم پزشک قادر به تشخیص بیماری می باشد.
اگر چشم پزشک متوجه علائم رتینوپاتی شود، ممکن است آزمایشات اختصاصی تری از جمله انواع عکس رنگی از شبکیه را درخواست کند. در این آزمایش داروی خاصی به عنوان ماده حاجب یا رنگی از طریق بازو تزریق می شود و با عکس های گرفته شده، شدت بیماری و میزان آسیب به عروق، مشخص می گردد.
با روش عکسبرداری دیگری به نام OCT می‎توان افزایش ضخامت یا تورم ناحیه مرکزی شبکیه (ماکولا) را اندازه‎گیری کرد و به علت آن  پی برد.

بهترین راه درمان نیز جلوگیری از پیشرفت رتینوپاتی تا حد ممکن است. کنترل دقیق قند خون به طور معناداری باعث کاهش خطر نابینایی ناشی از رتینوپاتی دیابتی در دراز مدت می شود. اگر فشار خون بالا و یا درگیری کلیوی نیز وجود داشته باشد، باید به طور همزمان برای درمان آنها هم اقدام شود.

جراحی لیزر
جراحی لیزر معمولاً در موارد ورم ماکولا، رتینوپاتی همراه با رگ زایی و گلوکوم (آب سیاه) ناشی از رگ زایی توصیه می شود.
برای ورم ماکولا، لیزر بر روی بخش آسیب دیده تابانده می شود تا از میزان مایع خارج شده (اگزودا) بکاهد. هدف اصلی از اقدامات درمانی، جلوگیری از سیر پیشرونده کاهش دید و وقوع نابینایی در آینده است. لذا در صورت وجود ورم ماکولا، لازم است قبل از تشدید کاهش بینایی، لیزردرمانی انجام شود. دستیابی به دید کامل در افرادی که در اثر ورم ماکولا دچار تاری دید شده اند، بسیار نادر است.
در رتینوپاتی دیابتی همراه با رگ زایی، لیزر بر روی تمامی بخش های شبکیه به جز ماکولا  تابانده می شود. این لیزر درمانی باعث جلوگیری از پیشرفت رگ زایی در شبکیه شده،. همچنین از خونریزی زجاجیه و اختلالات شبکیه که در آینده ممکن است اتفاق بیفتد، جلوگیری می کند. البته لیزر درمانی ممکن است چندین مرتبه انجام شود. نکته مهم اما این که جراحی لیزر، معمولا دید بیمار دیابتی را بهبود نمی بخشد بلکه فقط از بروز نابینایی در آینده جلوگیری می کند. البته در مواردی همچون خونریزی زجاجیه، با کاهش خونریزی، می توان موجب بهبود دید بیمار شد. 

تخلیه زجاجیه (ویترکتومی)
در رتینوپاتی همراه با رگ زایی ممکن است چشم پزشک توصیه به ویترکتومی کند، طی این جراحی، زجاجیه که پر از خون شده است، تخلیه می شود و مایعی شفاف، داخل آن قرار می گیرد؛ این عمل از خونریزی زجاجیه که به علت عروق غیر طبیعی شبکیه به وجود آمده، جلوگیری می کند.
همچنین در مواردی که رتینوپاتی دیابتی منجر به جداشدگی شبکیه شده باشد، تنها راه درمان، انجام ویترکتومی است.