مصاحبه هفته نامه سلامت با دکتر سید حسن هاشمی

آدم‌های پرتوقع سراغ لیزیک نروند!
دکتر علی غلامی‌نژاد تب جراحی های زیبایی هر روز داغ‌تر می‌شود و لیزیک هم یکی از جراحی‌هایی است که مثل رینوپلاستی، جنبه زیبایی‌اش دارد بر جنبه‌های درمانی‌اش غلبه می‌کند. در خصوص عوارض این جراحی با دکتر هاشمی، استاد چشم پزشکی دانشگاه علوم پزشکی تهران به گفتگو نشسته‌ایم.
• کلاً چند نوع جراحی با لیزر بر روی چشم انجام می‌شود؟
- جراحی های متعددی روی قرنیه انجام می‌شود. این جراحی‌ها ممکن است سطحی باشند یا عمقی. لیزر (PRK) و لازک (LASEK) از عمل های سطحی قرنیه هستند. در این حالت لایه سطحی قرنیه با لیزر خراش یافته، سپس ترمیم می‌شود. در حالی که لیزیک (LASIK) از عمل های عمقی تر محسوب می‌شود، چون یک لایه از قرنیه برداشته می‌شود قسمت زیرین آن لیزر می‌شود و دوباره این لایه روی چشم برگردانده می‌شود. جراحی‌های سطحی عوارض محدودتری دارد; اما در لیزیک جراحی عمقی‌تر است و عوارض آن هم وسیع‌تر است.
• چه عوارضی؟
- این عوارض ممکن است ضمن عمل، مدت کوتاهی بعد از جراحی یا چندین سال بعد از بیماری ایجاد شوند. عوارض ضمن عمل معمولاً در بیمارانی ایجاد می‌شود که در آنها لایه‌برداری صورت می‌گیرد.
• این عوارض چه چیزهایی هستند؟
- ممکن است یک سوراخ در لایه‌ای که برمی‌داریم ایجاد شود یا ضخامت این لایه در قسمت های مختلف، متفاوت باشد و یا یکسری عوارض دیگر.
• به نظر می‌رسد این عوارض بیشتر به علت مشکلات دستگاه باشد؟
- بخش عمده آن خطای جراح است و بخشی از آن هم مربوط به خطای دستگاه البته خطای دستگاه نادر است و بیشتر این عوارض مربوط به همان اشتباهات جراح خواهد بود، مثلاً وسایل مورد استفاده نامناسب است یا تیغه‌ای که از آن استفاده می‌شود، استاندارد نیست.
• پس کلاً لیزیک پر خطر است؟
- بله، به همین خاطر، در حال حاضر بیشتر گرایش به سمت انجام جراحی های سطحی است تا لیزیک که یکی جراحی عمقی است و عوارض وسیعی دارد. هر چند این جراحی‌های سطحی هم عوارض خاص خود را دارند، همه این عوارض، در مجموع تنها در کمتر از یک درصد موارد ایجاد می‌شود و نباید در افرادی که قرار است جراحی شوند از این نظر نگرانی زیادی وجود داشته باشد.

• درباره سایر عوارض عمل لیزیک هم کمی توضیح دهید.
- عوارض دیگری که وجود دارد، شبیه عوارض جراحی‌های سطحی است و با آن تفاوتی ندارد. جایی که برای بیمار به وسیله لیزر خراش ایجاد می‌شود، باید در مرکز قرنیه باشد. اگر این خراشیدگی در مرکز قرنیه نباشد، باعث ایجاد دوربینی، دیدن هاله و عدم وضوح تصاویر می‌شود که ممکن است این مشکلات حتی با زدن عینک و لنز هم از بین نرود. در ضمن پرتولیزر ممکن است یکنواخت نباشد واین به دستگاه مورد استفاده بستگی دارد که انواع آن از لحاظ ساختاری و دقت با هم فرق دارند و باید از شرکت‌های معتبر تهیه شوند. در جراحی‌های سطحی به دنبال جراحی، یک لنز تماسی برای بیمار گذاشته می‌شود و بعد از 4 روز لایه سطحی که خراش یافته، ترمیم می‌شود سپس لنز را بر میداریم و بیمار بهبود می‌یابد. اما عارضه‌ای که در جراحی‌های لیزیک و عمقی وجود دارد، این است که بعد از انجام لیزر در بافت‌های عمقی، باید لایه‌ای را که براشته‌ایم، سرجای اول برگردانیم. قبل از این کار معمولاً شست و شو را انجام می‌دهیم. اگر این شست و شو خوب انجام نشود، یک سری سلول‌های زائد که در حین عمل از بین رفته‌اند باقی می‌مانند و مشکلات زیادی ایجاد می‌کنند. از عوارض دیگر آن است که لایه برداشته شده سرجای اصلی خود قرار نگیرد و در آن چروک ایجاد شود. از عوارض دیگر ضمن عمل هم بروز عفونت است.
• با توجه به آنچه گفتید، اگر تجربه جراح زیاد باشد این عوارض کمتر می‌شود؟
- بله، کاملاً همین طور است اگر تیم جراحی کار خود را درست انجام دهند، عوارض به حداقل می‌رسد.
• ظاهراً تا اینجا عوارض حین عمل را گفتید. درباره عوارض بعد از جراحی هم توضیح دهید. لطفاً
- یک سری عوارض در چند روز اول بعد از جراحی وجود دارد، مثلاً در گروه لازک تورم پلک، اشک ریزش و قرمزی وجود دارد و در شماره چشم‌های بالا مثل 7و8 ممکن است دید بیمار از حد یک فرد معمولی کمتر باشد که آن هم به علت پخش نور است. عوارض دراز مدت آن هم به این صورت است که بیمار حتی بعد از جراحی در بعضی شرایط نیاز به عینک دارد. فقط وابستگی او کم می‌شود و این طور نیست که اصلاً نیاز به عینک نداشته باشد.
• عوارضی که ذکر کردید، در چند درصد افرادی که جراحی می‌شوند به وجود می‌آید؟
- بعضی خطرات واقعاً قابل پیش‌بینی نیست، اما طبق مطالعاتی که انجام شده، مثلاً طبق عارضه‌ای مانند عفونت در یک نفر از هر 3 هزار نفر ایجاد می‌شود.
• بنابراین عارضه نادری است؟
- بله، برحسب آمار عارضه بسیار نادری است. درباره اینکه بیمار، برحسب نمره چشمش حتی بعد از جراحی نیاز به عینک دارد یا نه (مثلاً هنگام رانندگی در شب) هم توضیحات کافی به بیمار قبل از جراحی داده می‌شود و بیمار باید از قبل بداند که ممکن است دید چشم او کاملاً طبیعی نشود و باز هم کمی ضعف چشم باقی بماند. به هر حال میزان نیازمندی به عینک و ضعف چشم به طور چشمگیر و قابل توجهی بهبود پیدا می‌کند. به طور کلی عوارض حین عمل در جراحی‌های عمقی و لیزیک خطرناک‌تر است، اما خوشبختانه تقریباً دیگر این عوارض وجود ندارند و با توجه به وسایل مورد استفاده و تجربه جراحان و تیم جراحی، این عوارض ایجاد نمی‌شوند. علاوه بر این یک لیزر جدید هم وارد بازار شده که به صورت اتوماتیک لایه را جدا می‌کند و وابستگی کمتری به جراح دارد.
• بیمارانی که برای جراحی مراجعه می‌کنند، از نوع دستگاه‌ها و وسایل کاربردی اطلاع ندارند. آیا راهی هست که بیماران قبل از عمل درباره وسایل و دستگاه‌ها آگاهی کافی به دست آورند؟
- بله، بیماران می‌توانند از پزشک معالجشان بپرسند که با چه نوع لیزری جراحی می‌شوند.
• چه نوع لیزری مناسب است و چه نوع لیزری مناسب نیست؟
- لیزرها کلاً در سه نسل وارد بازار شدند. لیزرهایی که از سال 1993 به بعد وارد بازار شدند لیزرهای خوبی هستند و دستگاه‌های آنها طوری ساخته شده که اگر لیزر از کیفیت لازم برخوردار نباشد خود دستگاه اجازه شروع جراحی را نمی‌دهد. یک عامل معم دیگر انتخاب صحیح بیماران برای انجام چنین جراحی‌هایی است که پزشک باید در این زمینه دقت لازم را داشته باشد.
• بیماران باید چه خصوصیاتی داشته باشند تا انجام این جراحی‌ها برای آنها مناسب باشد؟
- توقع بیمار متناسب با آن چیزی باشد که بعد از جراحی بدست می‌آورد. اگر بیمار توقع دست نیافتنی از این نوع جراحی‌ها داشته باشد، بهتر است اصلاً کاندید عمل نشود. شماره چشم بیمار باید ثابت باشد، یعنی در 6 ماه اخیر شماره چشم بیمار بیشتر از 5/0 نمره تغییر نکرده باشد.
• سن خاصی هم مطرح است؟
- بهتر است، بیمار بالای 18 سال داشته باشد، اما گاهی بیماران حتی در سنین بالاتر از 18 سال، شماره چشمشان ثابت نشده است.
• پس اگر شماره چشم تغییر کند امکان جراحی وجود ندارد؟
- معنی این حرف آن نیست که این‌ها را اصلاً نمی‌توان جراحی کرد، اما باید به بیمار گوشزد کنیم چون شماره چشم او ثابت نشده بعد از چند سال ممکن است شماره چشم او چند شماره بالا رود و این جراحی از افزایش شماره چشم جلوگیری نمی‌کند. معمولاً همین بیماران شکایت می‌کنند که چند سال بعد از انجام لیزر بیماریشان عود کرده است در حالی که اگر بیماری بخواهد عود کند همان 6 ماه اول شماره چشم برمی‌گردد و اگر چندین سال بعد شماره چشم بیمار زیاد شود به خاطر این است که هنگام جراحی هنوز شماره چشم او ثابت نبوده است.
اگر شماره چشم بیمار 6 و این شماره رو به افزایش است، لیزر این شماره 6 را اصلاح می‌کند، اما چون هنوز شماره ثابت نشده ممکن است بعد از چند سال شماره چشم بیمار به 2 یا 3 برسد و از افزایش آن جلوگیری نمی‌کند.
• داشتید درباره چشم‌های مناسب جراحی توضیح می‌دادید.
- بله، عامل مهم دیگر ضخامت قرنیه است. ما اجازه نداریم هر چه دلمان می‌خواهد قرنیه را تراش دهیم و ضخامتی از قرنیه باید حفظ شود. بنابراین هر شماره‌ای را هم نمی‌توان لیزر کرد و پزشک باید بداند که آیا می‌تواند میزان لازم از ضخامت قرنیه را حفظ کند یا خیر.
• اگر این ضخامت حفظ نشود، چه می‌شود؟
- باعث کدورت قرنیه می‌شود.البته انحنای قرنیه هم مهم است که به وسیله دستگاه‌های خاص و از سوی چشم پزشک تعیین می‌شود. علاوه بر این باید اطمینان حاصل شود فشار چشم طبیعی است و قرینه عدسی و شبکیه بیماری دیگری ندارند. قدرت تولید اشک بیمار هم باید خوب باشد و سابقه جراحی چشمی دیگری هم نداشته باشد.
• سابقه جراحی چشمی به تأثیری دارد؟
- بستگی به نوع جراحی داخل چشمی دارد و طبق صلاحدید چشم پزشک باید در این باره تصمیم‌گیری شود، اما به طور کلی می‌توان گفت که وجود سابقه جراحی باعث می‌شود موفقیت عمل کمتر باشد. در این مورد حتماً باید اطلاعات کافی را پیش از عمل به پزشک داد تا در این باره صحیح تصمیم‌گیری کند.
• گفتید حداقل سن باید 18 سال باشد. آیا سن بالا محدودیتی برای انجام این
جراحی هست؟
- خیر، در هر سنی می‌توان این جراحی را انجام داد، اما پزشکان معمولاً ملاحظات خاصی را در سنین بالا در نظر می‌گیرند.
• از نظر میزان ضعف چشم آیا محدودیتی برای انجام این جراحی وجود دارد؟
- محدودیتی وجود ندارد، می‌توان از شماره 5/0 تا 10 را جراحی کرد.
• به نظر شما آیا ارزش دارد کسی با شماره پایین مثلاً 5/0 تحت جراحی قرار گیرد؟
- خیر، مگر در شرایط خاص، مثلاً هنرپیشه‌ها با توجه به موقعیت شغلی‌شان این جراحی‌ها را انجام می‌دهند وگرنه برای افراد عادی با شماره‌های خیلی پایین بهتر است انجام نشود.
• آیا خود بیمار می‌تواند کاری انجام دهد که این عوارض کمتر شوند؟
- استفاده از داروهایی که پزشک تجویز می‌کند، از بعضی عوارض می‌کاهد. درباره کسانی که لیزیک می‌شوند، باید 2 تا 3 ماه از مالیدن چشم خودداری کنند. جز اینها توصیه دیگری ندارم.
• گفته می‌شود این جراحی‌ها در حال حاضر جنبه تجاری پیدا کرده است. نظر شما چیست؟
- این عقیده را عمدتاً همکاران غیر پزشک دارند. همان طور که درباره سایر رشته‌های پزشکی هم چنین مسائلی را مطرح می‌کنند، اما واقعیت این است که به صورت عام این طور نیست. نمی‌توان بیماری را که چشم او سالم است و هیچ شماره‌ای ندارد، جراحی کرد، چون برای چشم او یک شماره جدید ایجاد می‌شود. پس این صحبت که می‌گویند تجاری است معنا ندارد. حتماً چشم فرد ضعیف بوده که جراحی شده است، اما خوب مواردی هست که بیمار قبل از جراحی خوب توجیه نمی‌شود، مثلاً به او گفته می‌شود بعد از جراحی اصلاً به عینک احتیاج نخواهی داشت، این کار واقعاً درست نیست و شاید به قول شما جنبه تجاری داشته باشد. در غیر این صورت فکر نمی‌کنم مشکلی در این زمینه وجود داشته باشد.