نابغه ‎ای بلند آوازه، از ریاضیات تا رباعیات

افسوس که نامه‏ی جوانی طی شد
و آن تازه بهار زندگانی دِی شد
آن مرغ طَرب که نام او بود شَباب
افسوس ندانم که کِی آمد، کِی شد (خیام نیشابوری)
خیام نیشابوری به‎دلایل مختلفی شهرت یافته و نامش تا امروز بر سر هر کوی و برزن، سر زبان عام و خاص بوده و خواهد بود؛ معاصرانش او را به‎دلیل تبحر در حکمت، فلسفه، ریاضی، طب و نجوم می‌ستودند؛ اشعار نغزش اما شهرت جهانی یافت؛ «ادوارد فیتزجرالد» نخستین ادیب غربی بود که رباعیات خیام را به زبان انگلیسی ترجمه کرد و به این ترتیب، نام وی در مغرب‌ زمین هم زبانزد شد.
ابتکار وی در ابداع «تقویم جلالی» به‎عنوان معتبرترین و دقیق‎ترین گاهشمار خورشیدی، بر شهرت جهانی خیام به‏عنوان منجم و ریاضی‎دانی متبحر افزود.
۲۸ اردیبهشت ماه، فرصتی است برای بزرگداشت این نابغه‏ی ایرانی که در کشور خودش کم‌تر شناخته شده و بر ما فرض است از او بیش‎تر خواندن و بیش‎تر شنیدن.
از فرصت استفاده کرده، به بخش کوتاهی از نوشتار «ارنست رنان» لغت‌شناس، فیلسوف و تاریخ‌نگار فرانسوی اشاره می‎کنیم: «فردوسی، حافظ و خیام سه نماینده‎ی برجسته‎ی اعجاز شگفت‌انگیزی هستند، که ادبیات ایران نام دارد؛ وجود آن‎ها بالاترین سند بقا و اثبات نبوغ نژاد آریایی در غم‌انگیزترین و تلخ‌ترین ماجراهای تاریخ است.»