عفونت چشم کودکان

سرماخوردگی‌های فصلی یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها در میان کودکان هستند و اغلب با علائمی مانند آبریزش بینی، سرفه و گلودرد همراه می‌شوند. با این حال، یکی از عوارض جانبی که ممکن است والدین را نگران کند، بروز عفونت چشمی است. این وضعیت که تحت عنوان ورم ملتحمه ویروسی یا «چشم صورتی» نیز شناخته می‌شود، زمانی رخ می‌دهد که ویروس عامل سرماخوردگی به غشای نازک و شفافی که سطح داخلی پلک‌ها و سفیدی چشم را پوشانده است (ملتحمه) سرایت می‌کند. سیستم ایمنی کودکان که هنوز در حال تکامل است، آن‌ها را در برابر این نوع عفونت‌ها آسیب‌پذیرتر می‌سازد. درک ارتباط میان این دو بیماری و شناخت علائم و روش‌های مدیریتی آن برای والدین امری ضروری است. این مقاله که توسط متخصصان کلینیک چشم پزشکی نور مطهری تهیه شده است، به بررسی جامع علل، نشانه‌ها، روش‌های درمانی و راهکارهای پیشگیری از عفونت چشم ناشی از سرماخوردگی در کودکان می‌پردازد تا والدین با آگاهی کامل از سلامت چشمان فرزند خود محافظت نمایند.

- عفونت چشم در کودکان اغلب عارضه‌ای از سرماخوردگی است که توسط ویروس‌های تنفسی مانند آدنوویروس ایجاد می‌شود.

- علائم کلیدی شامل قرمزی، ریزش اشک، ترشحات آبکی و چسبندگی پلک‌ها به‌ویژه پس از بیدار شدن از خواب است.

- مراقبت‌های خانگی مانند استفاده از کمپرس گرم و تمیز نگه داشتن چشم معمولاً کافی است، اما بروز درد شدید یا تغییر در بینایی نیازمند مراجعه فوری به پزشک است.

- پیشگیری مؤثر از طریق رعایت بهداشت، به‌ویژه شستشوی مکرر دست‌ها و آموزش به کودک برای عدم تماس دست با چشم، امکان‌پذیر است.

علت و علائم عفونت چشم ناشی از سرماخوردگی

علت اصلی عفونت چشم هم‌زمان با سرماخوردگی، انتقال ویروس از دستگاه تنفسی فوقانی به چشم‌ها است. ویروس‌های متداولی مانند آدنوویروس‌ها و راینوویروس‌ها که عامل اصلی سرماخوردگی هستند، می‌توانند به‌راحتی از طریق تماس دست آلوده با چشم یا حتی از طریق قطرات تنفسی ناشی از سرفه و عطسه به ملتحمه چشم منتقل شوند. مجرای اشکی که بینی را به چشم متصل می‌کند نیز یک مسیر مستقیم برای حرکت ویروس فراهم می‌آورد. هنگامی که ویروس به چشم می‌رسد، سیستم ایمنی بدن با ایجاد التهاب در غشای ملتحمه به آن واکنش نشان می‌دهد که این فرآیند منجر به بروز علائم مشخص عفونت چشمی می‌شود. این نوع عفونت که ماهیت ویروسی دارد، بسیار مسری است و می‌تواند به‌سرعت از یک چشم به چشم دیگر یا به سایر افراد، به‌ویژه در محیط‌هایی مانند مهدکودک و مدرسه، منتقل شود. شناخت این مکانیسم به درک اهمیت رعایت بهداشت فردی برای جلوگیری از گسترش بیماری کمک شایانی می‌کند.

نشانه های اصلی عفونت ویروسی چشم

نشانه‌های ورم ملتحمه ویروسی معمولاً به‌طور ناگهانی ظاهر می‌شوند و ممکن است ابتدا یک چشم را درگیر کرده و سپس به چشم دیگر سرایت کنند. بارزترین علامت، قرمزی یا صورتی شدن سفیدی چشم است که به دلیل گشاد شدن عروق خونی ملتحمه رخ می‌دهد. ریزش اشک بیش از حد معمول و خروج ترشحات شفاف و آبکی از دیگر علائم شایع است. ممکن است کودک از احساس وجود جسم خارجی یا شن‌ریزه در چشم خود شکایت کند و دچار خارش یا سوزش خفیفی شود. یکی دیگر از نشانه‌های مشخص، چسبندگی پلک‌ها به یکدیگر پس از بیدار شدن از خواب است که به دلیل خشک شدن ترشحات در طول شب اتفاق می‌افتد. حساسیت به نور (فتوفوبیا) و تورم جزئی پلک‌ها نیز می‌تواند در برخی موارد مشاهده شود.

چه زمانی عفونت چشم خطرناک میشود؟

اگرچه اغلب موارد عفونت چشم ویروسی خودبه‌خود و بدون نیاز به درمان خاصی بهبود می‌یابند، اما برخی علائم هشداردهنده وجود دارند که بروز آن‌ها نیازمند ارزیابی فوری توسط پزشک است. درد شدید و مداوم در چشم، تاری دید یا هرگونه کاهش در قدرت بینایی از جمله مهم‌ترین این نشانه‌ها هستند. اگر ترشحات چشم از حالت شفاف و آبکی به رنگ زرد یا سبز غلیظ تغییر کند، ممکن است نشان‌دهنده بروز یک عفونت باکتریایی ثانویه باشد که به درمان آنتی‌بیوتیکی نیاز دارد. تورم شدید پلک‌ها به حدی که باز کردن چشم را دشوار سازد، تب بالا به‌ویژه در نوزادان و عدم بهبود علائم پس از گذشت یک هفته، همگی از مواردی هستند که باید جدی گرفته شده و برای تشخیص و درمان دقیق به متخصص مراجعه شود.

روشهای درمان خانگی و پزشکی عفونت چشم

رویکرد درمانی برای عفونت چشم ناشی از سرماخوردگی به شدت علائم و ماهیت ویروسی آن بستگی دارد. از آنجایی که آنتی‌بیوتیک‌ها بر ویروس‌ها تأثیری ندارند، درمان اصلی بر مدیریت علائم و فراهم آوردن شرایط مناسب برای بدن جهت مقابله با ویروس متمرکز است. در اکثر موارد، مراقبت‌های حمایتی در منزل برای تسکین ناراحتی کودک کافی است. با این حال، در شرایط خاص یا در صورت عدم بهبودی، مداخله پزشکی ضروری خواهد بود. هدف اصلی در هر دو رویکرد، کاهش التهاب، پاک‌سازی چشم از ترشحات و جلوگیری از گسترش عفونت به دیگران است. والدین باید با تفکیک میان مراقبت‌های خانگی و شرایطی که نیاز به مراجعه به پزشک دارند، آشنا باشند تا بتوانند بهترین اقدام را در زمان مناسب برای سلامت فرزند خود انجام دهند.

مراقبت های موثر در خانه

مراقبت‌های خانگی می‌توانند به میزان قابل توجهی ناراحتی کودک را کاهش دهند. استفاده از کمپرس گرم و مرطوب بر روی چشم بسته به مدت چند دقیقه و چندین بار در روز، به نرم شدن پوسته‌های خشک شده روی پلک‌ها و مژه‌ها کمک کرده و تخلیه ترشحات را آسان‌تر می‌سازد. برای تمیز کردن چشم‌ها، باید از یک پنبه یا پارچه تمیز و مرطوب استفاده کرد و هر چشم را با یک تکه جداگانه از گوشه داخلی به سمت بیرون پاک نمود. این کار از انتقال عفونت از یک چشم به چشم دیگر جلوگیری می‌کند. تشویق کودک به استراحت کافی و مصرف مایعات فراوان به تقویت سیستم ایمنی او کمک می‌کند. همچنین، استفاده از قطره‌های اشک مصنوعی بدون نسخه می‌تواند به شستشوی چشم و کاهش احساس خشکی و سوزش کمک کند، اما پیش از مصرف هر نوع قطره باید با پزشک مشورت نمود.

چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟

مراجعه به پزشک در صورت مشاهده علائم شدید یا غیرمعمول الزامی است. اگر کودک از درد شدید چشم، حساسیت شدید به نور یا کاهش بینایی شکایت دارد، باید فوراً به یک متخصص چشم‌پزشکی مراجعه کرد. تغییر رنگ ترشحات به زرد یا سبز، تورم قابل توجه پلک‌ها، یا بروز تب شدید نیز از دیگر دلایل مهم برای دریافت مراقبت‌های پزشکی هستند. در صورتی که علائم پس از ۷ تا ۱۰ روز مراقبت در منزل بهبود نیافته یا حتی بدتر شوند، ارزیابی پزشکی برای رد کردن احتمال عفونت باکتریایی ثانویه یا سایر مشکلات چشمی ضروری است. پزشک ممکن است در صورت تشخیص عفونت باکتریایی، قطره‌ها یا پمادهای آنتی‌بیوتیک تجویز کند. همچنین، در موارد نادر ورم ملتحمه ویروسی شدید، ممکن است قطره‌های استروئیدی برای کاهش التهاب توصیه شود.

راه های کلیدی پیشگیری از عفونت چشم کودکان

پیشگیری از عفونت چشم کودکان، به‌ویژه در فصول شیوع سرماخوردگی، ارتباط مستقیمی با رعایت اصول بهداشتی دارد. مهم‌ترین و مؤثرترین راهکار، شستشوی مکرر و صحیح دست‌ها با آب و صابون است. باید به کودکان آموزش داد که از لمس کردن یا مالیدن چشم‌های خود خودداری کنند، زیرا دست‌ها اصلی‌ترین راه انتقال ویروس به چشم هستند. همچنین، به اشتراک گذاشتن وسایل شخصی مانند حوله، روبالشی و اسباب‌بازی‌هایی که با صورت در تماس هستند، باید محدود شود. در صورتی که یکی از اعضای خانواده دچار سرماخوردگی یا عفونت چشمی است، باید این وسایل به‌طور مرتب شستشو و ضدعفونی شوند. تمیز نگه داشتن سطوحی که کودک با آن‌ها در تماس است، مانند میز، دستگیره درها و اسباب‌بازی‌ها، می‌تواند به کاهش احتمال انتقال ویروس کمک کند. تقویت سیستم ایمنی کودک از طریق تغذیه مناسب، خواب کافی و فعالیت بدنی منظم نیز نقش مهمی در کاهش آسیب‌پذیری او در برابر انواع عفونت‌ها ایفا می‌کند.

سوالات متداول

آیا عفونت چشم ناشی از سرماخوردگی واگیردار است؟

بله، این نوع عفونت که معمولاً ویروسی است، بسیار مسری است. ویروس می‌تواند از طریق تماس مستقیم با ترشحات چشم فرد آلوده یا از طریق لمس سطوح آلوده و سپس تماس دست با چشم منتقل شود. این بیماری تا زمانی که علائم فعال هستند، واگیردار باقی می‌ماند.

چه تفاوتی بین عفونت چشم ویروسی و باکتریایی وجود دارد؟

تفاوت اصلی در نوع ترشحات است. در عفونت ویروسی، ترشحات معمولاً شفاف و آبکی هستند. اما در عفونت باکتریایی، ترشحات غلیظ، چسبناک و به رنگ زرد یا سبز هستند که باعث چسبندگی شدید پلک‌ها می‌شوند. عفونت باکتریایی نیازمند درمان با آنتی‌بیوتیک است، در حالی که عفونت ویروسی دوره خود را طی می‌کند.

آیا می‌توانم از قطره‌های چشمی باقی‌مانده از قبل برای کودک استفاده کنم؟

خیر، هرگز نباید بدون تجویز پزشک از قطره‌های چشمی، به‌ویژه قطره‌های آنتی‌بیوتیک یا استروئیدی، استفاده کرد. استفاده نادرست از قطره‌ها می‌تواند وضعیت را بدتر کرده یا عوارض جانبی جدی به همراه داشته باشد. همیشه برای تشخیص صحیح و دریافت درمان مناسب به پزشک مراجعه کنید.

کودک مبتلا به عفونت چشم تا چه زمانی باید از رفتن به مهدکودک یا مدرسه خودداری کند؟

توصیه می‌شود تا زمانی که ترشحات فعال از چشم کودک خارج می‌شود و چشم‌ها قرمز هستند، او در خانه بماند تا از انتقال بیماری به دیگران جلوگیری شود. اکثر مراکز آموزشی سیاستی مشخص در این زمینه دارند.