انکسار نور در چشم
منظور از انکسار در واقع مسیری است که شعاع های نورانی از روی اشیای موجود در میدان بینایی ما تا تشکیل تصویر واضحی در داخل چشم ها طی می کنند. سیستم بینایی چشم ما بعد از دریافت نور و پردازش شعاع های نورانی به صورت امواج الکتریکی و سپس ارسال آن به سمت مغز، منجر به همان چیزی می شود که ما به دیدن تعبیر می کنیم.
عوامل مؤثر در انکسار نور و نمره چشم
شکل قرنیه، قدرت عدسی چشم و اندازه چشم عواملی هستند که مسوول واضح بودن تصاویر اشیا بر روی شبکیه می باشند. برای اینکه فردی بدون عینک بتواند بینایی کاملی داشته باشد لازم است تمامی این اجزا در تناسب با یکدیگر باشند. در غیر این صورت عیوب انکساری شامل نزدیک بینی، دوربینی، آستیگماتیسم و پیرچشمی ایجاد می شود.
عیوب انکساری با واحدی بنام دیوپتر اندازه گیری می شود. دیوپتر نشان دهنده میزان نمره عینک شماست. هرچه میزان دوربینی یا نزدیک بینی بیشتر باشد، نسخه عینک شما نمره بالاتری دارد.
دید 10/10 به چه معناست؟
دید بیماران با تابلویی شامل اندازه های مختلف حرف E در جهات مختلف اندازه گیری می شود. دید طبیعی دید 10/10 است. یعنی چنین فردی در فاصله 6 متری ردیف 10/10 را می بینید. دید 5/10 بدین معناست که فرد حداکثر این ردیف را از فاصله 6 متری می بینید در حالی که یک فرد طبیعی این ردیف را در فاصله 12 متری می بینید. به عبارت دیگر فردی با دید 5/10 نصف یک فرد طبیعی دید دارد.
نمره عینک
نمره عینک با 3 عدد مشخص می شود: برای مثال شماره 180* 1/5 - 5- نمره یک عینک است. عدد اول نشان دهنده میزان دوربینی یا نزدیک بینی است. علامت جلویی آن نشان دهنده نزدیک بینی (علامت منفی) یا دوربینی (علامت مثبت) است. عدد دوم (1/5) نشان دهنده میزان آستیگماتیسم شماست. این عدد ممکن است با علامت مثبت یا منفی نوشته شود. عدد سوم (180) محور آستیگماتیسم را نشان می دهد. برای مثال 180 نشان دهنده افقی بودن محور آستیگماتیسم است. بنابراین شماره 180* 1/5 - 5- بدین معناست که بیمار نزدیک بینی متوسط و آستیگماتیسم متوسط در محور افقی دارد.
انواع عیوب انکساری
- نزدیک بینی ( میوپی )
در این اختلال، به دلیل طولانی تر بودن قطر قدامی – خلفی کره چشم و یا افزایش انحنای قرنیه، تصویر اشیاء، جلوی پرده شبکیه تشکیل می شود و شما در مشاهده اشیاء دور دچار مشکل می شوید. این اختلال که اغلب ارثی می باشد معمولاً در سنین 8 تا 12 سالگی تشخیص داده می شود. در دوران بلوغ با افزایش رشد، شدت آن افزایش می یابد و در 20 تا 40 سالگی تقریباً ثابت باقی می ماند خطر مهم در این اختلال، به خصوص در نزدیک بینی شدید، جدا شدگی شبکیه است.
- دور بینی ( هیپروپی )
در این اختلال که ناشی از کوتاه بودن قطر قدامی- خلفی کره چشم یا کاهش انحنای قرنیه می باشد، تصویر اشیاء در پشت پرده شبکیه تشکیل می شود. فرد هم اشیاء نزدیک و هم اشیاء دور را تار می بیند، اما تاری دید نزدیک شدیدتر از تاری دید دور است. این اختلال که مانند نزدیک بینی، اغلب ارثی می باشد با افزایش سن و کاهش قدرت تطابق عدسی، تشدید می شود.
- پیر چشمی
در سنین جوانی، عدسی چشم بسیار انعطاف پذیر بوده، قطر آن برای دیدن اشیاء دور و نزدیک به راحتی تغییر می کند. بعد از سن 40 سالگی، عدسی سفت تر می شود و قابلیت تطابق خود را از دست می دهد، در نتیجه فرد دیگر به راحتی قادر به مطالعه و انجام کارها از فاصله نزدیک نیست. این حالت پیر چشمی نامیده می شود که در غیاب سایر بیماری ها، یک حالت طبیعی تلقی می شود. ولی ممکن است همراه با سایر اختلالات از قبیل نزدیک بینی، دوربینی و یا آستیگماتیسم باشد.
- آستیگماتیسم
آستیگماتیسم اختلال بسیار شایعی است و اکثر افراد درجاتی از این اختلال را دارند. آستیگماتیسم شدید در اغلب موارد ارثی است. قرنیه طبیعی صاف وگرد است و انحنای آن در همه محورها یکسان است. آستیگماتیسم معمولاً زمانی اتفاق می افتد که سطح قرنیه دارای انحنای غیر قرینه باشد. در این حالت به دلیل انکسار غیر قرینه امواج نورانی در قسمت های مختلف قرنیه، تصاویر بطور دقیق بر روی شبکیه متمرکز نمی شوند و هم تصویر اشیاء دور و هم اشیاء نزدیک، تارتر از حالت طبیعی به نظر می رسند. در این اختلال، قرنیه به جای حالت کروی شبیه مقطعی از توپ بیس بال می باشد، که این حالت، باعث می شود تا تصویر اشیاء، در دو نقطه جداگانه بر روی شبکیه تشکیل شود.
روش های اصلاح عیوب انکساری
- عینک
استفاده از عینک آسان ترین روش اصلاح عیوب انکساری است. تعویض نمره عدسی آن به راحتی انجام می گیرد ودر ضمن باعث محافظت چشم ها در مقابل نور خورشید نیز می شود. برای اصلاح پیر چشمی می توان از عینک های دو کانونی استفاده کد که قسمت پایینی آن برای مطالعه مورد استفاده قرار می گیرد.
- لنزهای تماسی
در حال حاضر لنزهای تماسی متعددی در دسترس می باشند. انتخاب نوع مناسب لنز بستگی به نوع عیب انکساری و روش زندگی و فعالیت های معمول فرد دارد.
لنزهای تماسی و عینک با تمرکز نور بر روی پرده شبکیه باعٍث تصحیح بینایی می شوند.
- ورزش های چشمی، ویتامین ها و قرص ها
شواهد علمی کافی مبنی بر موثر بودن این روش ها در بهبود نمره چشم وجود ندارد.
جراحی عیوب انکساری
اکثر روش های جراحی عیوب انکساری با اصلاح انحنای قرنیه ( پنجره شفاف جلوی چشم )، باعث بهبود بینایی می شوند. در درمان نزدیک بینی، با انجام جراحی، انحنای قرنیه کاهش یافته، قدرت انکساری قرنیه کم می شود و این مضوع باعث تشکیل تصویر بر وری پرده شبکیه می شود. در جراحی دوربینی نیز دقیقاً عکس این موضوع اتفلق می افتد. در آستیگماتیسم که انحنای قرنیه در یک جهت با جهات دیگر آن متفاوت است، جراحی باعث اصلاح انحنای قرنیه در محور آستیگماتیسم و یکسان شدن انحنا در همه محورها می شود.
روش های شایع جراحی عیوب انکساری لیزیک
LASIK
لیزیک تلفیقی از یک جراحی میکروسکوپی و لیزر اکسایمر است که جهت اصلاح نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیسم به کار می رود. در لیزیک ابتدا با استفاده از یک وسیله تخصصی به نام میکرو کراتوم، یک لایه بسیار نازک از قرنیه ( فلپ ) برش داده می شود. سپس لیزر اکسایمر به سطح زیرین این لایه تابانده می شود و مجدداً فلپ در محل اولیه خود قرار می گیرد. فلپ پس از چند دقیقه سر جای خود می چسبد و هیچ نیازی به بخیه نیست.
FemtoLASIK
فمتولیزیک یکی از جدیدترین روش های اصلاح نزدیک بینی، دوربینی و آستیگماتیسم بوه و آخرین نوآوری در اصلاح عیوب انکساری است که در آن فلپ قرنیه با کمک لیزر فمتوسکند (Femtosecond) برش داده می شود.از نظر مراحل انجام جراحی، فمتولیزیک بسیار شبیه روش قبلی است.اختلاف اساسی بین لیزیک و فمتولیزیک در نحوه ایجاد برش قرنیه (فلپ) است. در حقیقت فمتولیزیک روش پیشرفته لیزیک است که در آن برای برش دادن قرنیه به جای میکرو کراتوم از لیزر استفاده می شود و به همین دلیل بنام لیزیک تمام لیزری ( All laser LASIK ) یا جراحی بدون تیغ نیز معروف شده است. در حال حاضر، فمتولیزیک از پرطرفدارترین روش های اصلاح عیوب انکساری در اروپا وآمریکا است. فمتولیزیک علاوه بر اینکه تمام ویژگی های عمل لیزیک مانند سرعت بالای بهبود دید، رفع سریع درد و امکان بازگشت سریع به زندگی روزمره را فراهم می کند، با توجه به انجام تمام مراحل با لیزر و حذف نیاز به میکروکراتوم، دقت و سلامت بی نظیری را به ارمغان می آورد.
PRK
در این روش PRK لایه اپی تلیال قرنیه ( خارجی ترین لایه قرنیه ) برداشته می شود و با استفاده از لیزر اکسایمر سطح قرنیه تراش داده می شود و به این ترتیب عیوب انکساری اصلاح می شود.
LASEK
روش LASEK نوع تغییر یافته PRK می باشد. در روش LASEK چشم پزشک از یک محلول الکلی جهت برداشت لایه اپی تلیوم قرنیه استفاده می کند. سپس لیزر اکسایمر بر روی قرنیه تابیده می شود و مجدداً لایه اپی تلیوم در محل اولیه قرار می گیرد. این روش در حال حاضر طرفداران کمتری دارد و عملاً PRK جایگزین آن شده است.
Epi-LASIK
اپی لیزیک همانند PRK و LASEK جزء اعمال سطحی قرنیه است. در این روش نیز همانند LASEK اپی تلیوم قرنیه در پایان عمل حفظ می شود، اما دراین روش به جای الکل از تیغه مخصوصی به نام اپی کراتوم برای برداشتن اپی تلیوم استفاده می شود. این روش مزیت خاصی نسبت به PRK ندارد و در حال حاضر تقریباً منسوخ شده است.
Phakic IOL) - Phakic Intra Ocular Lens )
لنز داخل چشمی برای افرادی که درجات بالایی از عیوب انکساری داشته و یا قرنیه بسیار نازکی دارند و عیب انکساری آنها با جراحی لیزری قرنیه قابل اصلاح نمی باشد، کاربرد دارد. این لنزها در قسمت های مختلف چشم قرار داده می شوند. دو نوع لنزی که امروزه کاربرد بیشتری دارند لنز آرتیزان (Artisan) و لنز ICL می باشند که اولی در داخل اتاق قدامی قرار می گیرد و با استفاده از دو گیره بر روب عنبیه ثابت می شود. لنز ICL در اتاق خلفی و بر وری عدسی طبیعی بیمار قرار داده می شود.
چه روشی مناسب تر است ؟
قبل از تعیین روش مناسب ، لازم است معاینات کاملی از چشم به عمل آید تا مواردی مانند میزان عیوب انکساری، ضخامت قرنیه و توپوگرافی قرنیه مشخص شوند و از سلامت چشم اطمینان حاصل شود. سپس با در نظر گرفتن سن، شغل، وضعیت جسمی ، سابقه بیماری و سایر اطلاعات می توان در مورد بهترین انتخاب تصمیم گرفت. بهتر است این انتخاب را به چشم پزشک خود واگذار نمایید.
معیارهای داوطلب مناسب جهت جراحی عیوب انکساری کدامند؟
- علاقه به کاهش وابستگی به عینک یا لنز تماسی
- ثابت ماندن نمره چشم، عینک یا لنز تماسی حداقل به مدت یک سال ( تغییرات نمره چشم کمتر از (5 /0_0/25 دیوپتر )
- سن بالای 18 سال ( اگرچه که افراد دارای سن کمتر از 18 سال ممنوعیت جهت انجام این عمل ندارند ولی معمولاً در این سنین عمل جراحی لیزری عیوب انکساری توصیه نمی شود، زیرا ممکن است نمره چشم در آینده تغییر کند و فرد در سال های بعد نیاز به عمل تکمیلی پیدا کند. )
چند نکته مهم:
- بیش از 95 درصد افرادی که عمل جراحی اصلاح عیوب انکساری را انجام می دهند می توانند بدون استفاده از عینک ، در معاینه چشم پزشکی امتحان رانندگی موفق شوند.
- ممکن است بعد از عمال جراحی نیز جهت دید کامل، نیازمند عینک یا لنز تماسی باشید که این مساله بستگی به میزان نمره چشم قبل از عمل، وضعیت توپوگرافی و ضخامت قرنیه شما دارد.
- جراحی نمی تواند از پیشرفت فرآیند پیر چشمی جلوگیری کند. در نتیجه همه افراد پس از 40 تا 45 سالگی برای خواندن و نوشتن و کارهای نزدیک به عینک مطالعه نیاز خواهند داشت.