در بین حواس پنج گانه، بینایی بیشترین سطح از قشر مغز را به خود اختصاص داده و شاید مهم ترین وسیله ارتباطی انسان با جهان بیرون باشد. برای درک صحیح تصویر، سلامت سیستم بینایی و گیرنده آن یعنی چشم ها الزامی است. مشکلات و بیماری های چشم مانند هر سیستم دیگری در بدن خود را باعلائمی نشان می دهند تا فرد مبتلا را با خبر کنند. همان طور که تب در بسیاری از بیماری های بدن یک علامت هشداردهنده است، در چشم نیز قرمزی چشم یک علامت از وجود بیماری یا مشکل است. البته باید دانست که قرمزی چشم همیشه علامت یک بیماری چشمی نیست و در بسیاری از موارد یک امر طبیعی است مثل قرمزی چشم صبح ها پس از برخاستن از خواب یا قرمزی چشم به دنبال بیداری طولانی و کار سنگین یا قرمزی چشم هنگام سرماخوردگی و یا پس از گریه کردن ...
در این جا به بعضی از بیماری های چشم که همراه با قرمزی چشم هستند می پردازیم:
عفونت های چشم
معمولاً عفونت های چشم (کونژونکتیویت ها) علاوه بر قرمزی چشم علایم دیگری مانند ترشحات چرکی، چسبندگی پلک ها، اشک ریزش و سوزش چشم ها دارند. در بعضی موارد به خصوص در عفونت های ویروسی چشم (کونژونکتیویت های ویروسی) ممکن است تب، گلودرد و علایم سرماخوردگی نیز همراه این نشانه ها باشد. در این موارد همان ویروسی که باعث سرماخوردگی شده، چشم را نیز درگیر کرده است. درمان عفونت های چشم معمولاً قطره یا پماد آنتی بیوتیک موضعی مثل قطره کلرامفنیکل یا پماد ارتیرومایسین است. شست وشوی چشم با چای سرد نیز برای تسکین علایم و کاهش ترشحات مفید است.
باید دانست که رعایت بهداشت در موارد کونژونکتیویت بسیار مهم است چون این عفونت ها واگیر داشته و به راحتی از فرد مبتلا قابل سرایت به افراد سالم می باشند. از جمله راه های سرایت، دست دادن و روبوسی با افراد مبتلا و استفاده از حوله مشترک است. لازم به یادآوری است که نباید انتظار داشت که با شروع درمان با قطره یا پماد آنتی بیوتیک بلافاصله عفونت بهبود یابد و معمولاً این بیماری باید سیر خود را طی کرده و به تدریج بهبود یابد. در بعضی موارد مانند عفونت های چشمی کودکان زیر 5 سال با بعضی باکتری ها مثل هموفیلوس یا میکروب سوزاک علاوه بر درمان موضعی باید درمان با آنتی بیوتیک خوراکی یا تزریقی نیز انجام شود.
حساسیت و آلرژی های چشم
در آلرژی و حساسیت های چشمی علاوه بر قرمزی چشم معمولاً خارش و گاهی اشک ریزش نیز وجود دارد ولی خارش علامت بارز است. پیدا کردن ماده ایجادکننده حساسیت (آلرژن) در بعضی موارد مانند یکی لوازم آرایش، گرده گیاهان در بهار و یا حتی پر بالش آسان است ولی در اکثر موارد پیدا کردن ماده ایجادکننده حساسیت مشکل است و باتوجه به اینکه هزاران ماده حساسیت زا در هوای تنفسی به خصوص در شهرهای بزرگ وجود دارد گاهی یافتن عامل آلرژن امکان پذیر نیست. حساسیت های چشم معمولاً زودگذر و موقتی بوده و بعد از چند روز حتی بدون درمان بهبود می یابند ولی در بعضی موارد مانند ورم بهاره ملتحمه یا انواع آتوپیک، حساسیت سیر چندماهه و یا چند ساله داشته و برای درمان نیاز به استفاده طولانی از دارو می باشد. درمان حساسیت های معمول چشمی شامل استفاده از قطره های موضعی مثل قطره آناپریدین، فلوکورت و کرومولین و استفاده از کمپرس سرد می باشد. خنک کردن چشم ها و کمپرس سرد به صورت قابل توجهی علایم را تسکین می دهد.
خراش ها و زخم های سطح قرنیه
باید به خاطر داشت که سطح قرنیه چشم از نظر عصب گیری حس درد غنی ترین نقطه بدن می باشد و خراش های سطحی که در نقاط دیگر بدن ممکن است هیچ علامتی را ایجاد نکنند، در سطح قرنیه با علایم فراوانی مانند قرمزی، سوزش، اشک ریزش و احساس جسم خارجی در پشت پلک خود را نشان می دهند. پس احساس جسم خارجی لزوماً به معنای وجود جسم خارجی در چشم نیست و گاهی به خاطر خراش های سطح قرنیه می باشد. در مورد خراش های قرنیه پس از معاینه چشم و اطمینان از وجود نداشتن جسم خارجی معمولاً پانسمان چشم و استفاده از یک آنتی بیوتیک موضعی برای جلوگیری از عفونت باعث بهبود علایم می شود. پانسمان به صورت خارجی یا به صورت لنز پانسمانی بوده و معمولاً پس از یکی دو روز برداشته می شود.
اجسام خارجی سطح چشم
اجسام خارجی چشم نیز باعث ایجاد علایمی شبیه خراش های قرنیه یعنی قرمزی، سوزش، آب ریزش و احساس جسم خارجی می شوند. در این موارد باید ابتدا چشم با آب شست شو داده شود و اگر جسم خارج نشد کوشش بیشتری برای خروج آن انجام نشود چون باعث آسیب بیشتر می گردد و لازم است به چشم پزشک مراجعه شود. چشم پزشک زیر میکروسکوپ (Slit lamp) اقدام به معاینه چشم و در آوردن جسم خارجی کرده و پس از آن معمولاً چشم پانسمان شده و آنتی بیوتیک موضعی تجویز می گردد.
قرمزی چشم به دنبال جوشکاری (UV Keratitis)
این حالت معمولاً چند ساعت پس از جوشکاری بدون داشتن عینک محافظ یا پس از کار در محیط های پر از اشعه ماورای بنفش یا اسکی بدون عینک در محیط های برفی که بازتاب زیادی از اشعه ماورای بنفش دارد ایجاد می گردد. علایم به صورت سوزش، قرمزی، درد و آب ریزش شدید چشم ها و ترس از نور می باشد. آسیب سلول های سطحی قرنیه در اثر اشعه ماورای بنفش علت ایجاد عارضه است. درمان شامل پانسمان چشم پس از ریختن قطره آنتی بیوتیک و گشادکننده مردمک است. پانسمان معمولاً باید حدود 24 ساعت باقی بماند تا سلول های آسیب دیده مجدداً ترمیم شوند و علایم بهبود یابند. استفاده از قطره های بی حس کننده به صورت مداوم و یا بعضی درمان های متداول بین افراد غیر متخصص مثل گذاشتن سیب زمینی بی فایده و حتی خطرناک است.
بالا رفتن فشار داخل چشمی به صورت حاد (گلوکوم حاد زاویه بسته)
بالا رفتن فشار چشم به صورت حاد (گلوکوم حاد زاویه بسته) باعث ایجاد درد و قرمزی چشم همراه با تاری دید و نیز در بعضی موارد سردرد و تهوع و استفراغ می شود. این حالت معمولاً در حوالی غروب در خانم های میان سال ایجاد می گردد. در این بیماری که آب سیاه حاد نیز نامیده می شود به خاطر بسته شدن راه خروجی مایع زلالیه در چشم و تجمع آن، فشار چشم ناگهان بالا می رود که این بالا رفتن فشار باعث ایجاد درد و قرمزی چشم، تاری دید و دیدن هاله اطراف اشیاء و نیز سردرد و تهوع و استفراغ می گردد. در این بیماری باید با استفاده از داروهای موضعی و خوراکی و تزریقی فشار چشم پایین آورده شده و سپس برای جلوگیری از ایجاد حمله مجدد برای بیمار لیزردرمانی برای هر دو چشم (YAG Laser PI) انجام شود.
بالا ماندن فشار چشم برای مدت طولانی باعث ایجاد صدمه به عصب بینایی و خود چشم و کم بینایی و نابینایی دائمی می گردد. البته باید دانست که سردرد در اکثر موارد علت چشمی ندارد و بیشتر به خاطر مشکلات مغز و اعصاب (نورولوژیک) می باشد. حتی در یک مورد سردرد که سردرد خوشه ای (Cluster Headache)نامیده می شود، سردرد یک طرفه همراه با قرمزی و اشک ریزش چشم همان طرف می باشد که این مورد نباید با مشکلات چشمی اشتباه شود. این را نیز باید به خاطر داشت که بیماری گلوکوم (آب سیاه) همیشه با سردرد همراه نیست و نوع مزمن آن در مراحل اولیه هیچ علامتی برای بیمار ایجاد نمی کند و تنها در موارد پیشرفته است که باعث اختلال در میدان بینایی و کاهش بینایی می شود. در نوع مزمن آب سیاه که اتفاقاً شایع ترین نوع آن می باشد، فقط معاینه توسط چشم پزشک می تواند به تشخیص بیماری کمک کند. درمان بیماری گلوکوم (آب سیاه) با داروهای کاهنده فشار چشم در مراحل اولیه می تواند از آسیب های بیشتر به چشم و عصب بینایی جلوگیری کرده و فرد زندگی و بینایی طبیعی داشته باشد. باز هم یادآوری می شود که افزایش فشار چشم در نوع مزمن بیماری آب سیاه (گلوکوم) در مراحل اولیه برای بیمار هیچ علامتی ایجاد نمی کند وبیمار سردرد، قرمزی چشم و یا سایر علائم چشمی ندارد.
خشکی چشم
خشکی چشم و کمبود قسمت آبکی اشک در بعضی موارد به تنهایی و در بعضی موارد همراه با بیماری های سایر اعضاء بدن می باشد. مثلاً در سندرم شوگرن خشکی چشم همراه با خشکی دهان و سایر مخاط ها است. در بعضی بیماری های روماتیسمی نیز خشکی چشم یکی از علایم بیماری می باشد. خشکی چشم و کمبود اشک ایجاد علایمی مثل احساس جسم خارجی، سوزش، قرمزی چشم و آب ریزش از چشم می کند. این علایم در فصول گرم و خشک و مناطق خشک و هوای آلوده شدید می شود. برخلاف تصوری که از نام آن برمی آید، آب ریزش و اشک ریزش به خاطر تحریک سطح چشم یکی از علایم خشکی چشم است. درمان خشکی چشم در موارد خفیف و متوسط شامل قطره های جایگزین اشک و نرم کننده ها مانند انواع قطره های اشک مصنوعی و مواد نرم کننده می باشد. در موارد شدیدتر گاهی نیاز به اقدامات دیگر مانند بستن مجراهای خروج اشک در چشم برای جلوگیری از خروج اشک از چشم و سایراقدامات می باشد.
مشکلات پلک ها
مشکلات پلک ها مثل بلفاریت (عفونت و التهاب لبه های پلک) می تواند باعث سوزش، قرمزی چشم و احساس جسم خارجی شود. در بلفاریت التهاب و عفونت لبه های پلک وجود دارد. در مواردی شوره های ریزی به لبه های پلک و ریشه مژه ها می چسبد. التهاب پلک در موارد شدید با چشم غیرمسلح نیز به صورت قرمزی و ضخیم شدگی لبه پلک ها وکم پشت شدن مژه ها قابل مشاهده است. در این موارد معمولاً قرمزی چشم نیز وجود دارد. درمان اکثر موارد بلفاریت (عفونت و التهاب لبه پلک) شامل بهداشت لبه پلک می باشد. بهداشت لبه پلک شامل شستشوی لبه پلک و ریشه مژه ها با کف شامپو بچه و ماساژ پلک ها، حوله گرم (کمپرس گرم پلک ها) می باشد.
در موارد شدید نیاز به درمان دارویی موضعی و خوراکی است.در بعضی موارد قرمزی چشم به خاطر مشکلات در محل رویش مژه ها به صورت مژه های نابجا یا به داخل برجسته شدن مژه ها (تریکیاز) و یا به داخل برگشتن لبه پلک (آنتروپیون) است. گاهی هم به خاطر بیماری قبلی مثل تراخم و ... نامنظمی در لبه پلک وجود دارد که باعث ایجاد مشکل می شود. در این موارد در صورتی که علایم با درمان هایی مثل اشک مصنوعی و پمادهای نرم کننده بهبود نیابد، معمولاً نیاز به جراحی برای اصلاح وضعیت غیرطبیعی پیدا می شود.
مشکلات سطحی کره چشم
بعضی مشکلات مربوط به سطح کره چشم مثل نامنظمی سطح قرنیه، ناخنک، شل بودن ملتحمه و ... می توانند باعث قرمزی چشم و ناراحتی چشم شوند که درمان بسته به مورد با قطره و پمادهای موضعی نرم کننده و اشک مصنوعی و کورتون دار و در موارد شدیدتر جراحی می باشد.
قرمزی چشم ثانوی به مصرف دارو
بعضی داروها به خصوص داروهای هورمونی در داروهای اعصاب و روان پزشکی می توانند باعث قرمزی چشم و متسع شدن عروق سطحی چشم شوند که معمولاً با قطع مصرف دارو این علایم بهبود می یابند. حتی بعضی غذاها نیز می توانند باعث قرمزی چشم شوند به خصوص موادی که کافئین زیاد دارند مثل قهوه. در مواردی که بیمار ناگزیر از مصرف دارو باشد، نیاز به اقدام خاصی برای درمان نیست. بعضی وقت ها برای کم شدن قرمزی می توان به صورت موقت از قطره نفازولین استفاده کرد. باید خاطرنشان کرد که مصرف طولانی مدت قطره نفازولین باعث تشدید علایم قرمزی به دنبال قطع مصرف می شود و باید از مصرف مداوم آن اجتناب کرد. بعضی داروهای موضعی چشمی مثل داروهای ضد گلوکوم و کاهنده فشار چشم، و داروهای ضد ویروس نیز می توانند قرمزی چشم ایجاد کنند.
التهاب های سطحی کره چشم
در التهاب های سطحی کره چشم مثل اسکلریت و اپی اسکلریت معمولاً قرمزی همراه با حساسیت ودرد در لمس کره چشم وجود دارد. درمان در موارد خفیف با قطره های کورتون دار موضعی است و در موارد شدیدتر نیاز به درمان های خوراکی است.
التهاب های داخل کره چشم
التهاب های داخلی چشم مثل یووئیت باعث ایجاد قرمزی ودرد چشم همراه با ترس از نور می شوند. در بعضی موارد کاهش دید نیز وجود دارد. این التهاب ها (یووئیت ها) معمولاً به صورت عودکننده می باشند و در بعضی از موارد همراه با یک بیماری التهابی بدن مانند بیماری های روماتیسمی و خودایمنی هستند. به همین خاطر بیمار باید علایم دیگر مثل سابقه درد مفاصل، کمردرد یا آفت دهانی را به پزشک بگوید. درمان معمولاً با قطره های کورتون دار موضعی و قطره های گشادکننده مردمک است و در بعضی موارد نیاز به درمان های دیگر مثل داروهای خوراکی و تزریقات اطراف چشم نیز پیدا می شود. در این جا ضمن درمان مشکل چشمی باید بررسی سایر اعضای بدن از نظر بیماری زمینه ای اصلی نیز انجام شود. چرا که درمان اصلی درمان بیماری زمینه ای است و درمان چشم فقط به صورت علامتی است. در التهاب داخل چشمی ناشی از انگل گربه (توکسوپلاسما) التهاب داخل چشمی شدید ایجاد می شود که همراه با کاهش دید است. در این بیماری حتماً باید درمان آنتی بیوتیک علیه انگل گربه (توکسوپلاسما) نیز انجام گیرد وگرنه کاهش بینایی به صورت دائمی به جای خواهد ماند.
مشکلات عروقی
در بعضی بیماری های عروقی ناحیه سر و صورت و گردن مثل ارتباط نابجای سرخرگ با سیاهرگ (فیستول کاروتید به کاورنو) یا بیماری Sturge-Weber به خاطر ارتباطات نابه جای عروقی و برگشت خون به داخل سیاه رگ ها و تجمع خون در بافت ها و قرمزی چشم داریم که این قرمزی بدون احساس درد یا جسم خارجی و یا سایر علایم می باشد. درمان در این موارد درمان بیماری زمینه ای با جراحی و یا سایر اقدامات است و درمان قرمزی چشم به تنهایی لازم نیست.
خون ریزی روی سفیدی چشم (خون ریزی زیر ملتحمه)
خون ریزی زیر ملتحمه یک حالت شایع به خصوص در افراد مسن و افرادی که سابقه فشار خون بالا دارند است. قرمزی (خون ریزی) معمولاً به دنبال عطسه یا سرفه یا زور زدن یا عصبانیت و در اکثر موارد به صورت خود به خود به وجود می آید. این قرمزی بدون هیچ علامت همراه دیگری مثل سوزش، احساس جسم خارجی ،کاهش دید، درد یا ... می باشد و فرد هنگام نگاه کردن در آینه یا به وسیله سایر افراد از آن مطلع می شود. این خون ریزی هیچ گونه خطری برای چشم ندارد و هیچ مشکلی هم در آینده ایجاد نخواهد کرد و ارتباطی هم با فشار چشم ندارد ولی فرد مبتلا باید از لحاظ فشار خون و بیماری های همراه بررسی شود. این خون ریزی در ابتدا کمی پخش تر شده و سپس به تدریج کم رنگ تر شده و کم کم در عرض یکی دو هفته جذب می شود و اثری از آن به جا نمی ماند.
بروشور کم بینایی