گلوکوم و درمان جراحی کاهنده فشار داخل چشم

گلوکوم را می توان به دو دسته، گلوکوم زاویه باز و گلوکوم زاویه بسته تقسیم کرد. خوب است شما هم بدانید که زاویه چشم به بخشی از چشم گفته می شود که بین عنبیه (بخش رنگی چشم) و قرنیه (بخش شفاف چشم) قرار گرفته است. به طور معمول در ناحیه جلویی چشم مایعی شفاف در حرکت است؛ این مایع در داخل چشم تولید می شود و از ناحیه زاویه چشم خارج می شود. در صورتی که زاویه چشم دچار آسیب شده یا بسته شود، این مایع قادر به خروج از چشم نیست و موجب افزایش فشار داخل چشم و بروز گلوکوم می شود.

در بیشتر موارد، بیماران با گلوکوم از نوع زاویه باز روبرو می شوند، اما در صد قابل توجهی از بیماران نیز دچار تنگی یا بسته بودن زاویه چشم هستند.

* علائم گلوکوم:

علائم گلوکوم بر حسب نوع آن متفاوت است:

الف: گلوکوم مادرزادی با علائمی از قبیل سفیدی قرنیه، اشک ریزش، ترس از نور و بزرگی چشم ظاهر می شود.

ب: گلوکوم زاویه باز: در اغلب موارد گلوکوم زاویه باز (و همچنین گلوکوم زاویه بسته) مزمن، بیمار متوجه وجود گلوکوم نمی شود مگر اینکه بیماری بسیار پیشرفت کند و اختلال در میدان بینایی ایجاد شود.

ج: گلوکوم زاویه بسته حاد: این بیماری با علائم حاد کاهش دید در چشم، اشک ریزش، ترس از نور، دیدن هاله و رنگین کمان اطراف نورها، تهوع و استفراغ بروز می کند. در چنین شرایطی، بیمار باید به صورت اورژانس به چشم پزشک مراجعه کرده و تحت درمان فوری قرار گیرد.

در اغلب موارد معاینه کامل بالینی شامل اندازه گیری فشار داخل چشم، معاینه زاویه چشم، بررسی نمای عصب بینایی و تست میدان بینایی برای تشخیص گلوکوم کافی است؛ ولی در بعضی موارد خاص نیاز به انجام تست های دیگر مانند تصویربرداری از سر عصب بینایی و شبکیه نیز وجود دارد.

* درمان گلوکوم:

در روند بیماری گلوکوم، عصب بینایی به تدریج آسیب می بیند و سلول های عصبی موجود در آن دچار مرگ تدریجی می شوند. هنگامی که گلوکوم تشخیص داده می شود برای بخشی از الیاف عصب چشم که از بین رفته است درمانی (در حال حاضر) وجود ندارد. هدف اصلی از درمان گلوکوم، جلوگیری از پیشرفت بیماری و حفظ دید باقی مانده برای انجام امور زندگی عادی بیمار است.

درمان آب سیاه به صورت پله ای صورت می گیرد از دارو درمانی آغاز شده و در صورت عدم موفقیت به وسیله لیزر از فشار چشم کاسته می شود و در موارد حاد در صورت عدم موفقیت درمان با لیزر از روش جراحی استفاده می شود .

* درمان دارویی:

شایع ترین نوع درمان زودرس گلوکوم درمان دارویی است. داروهای گلوکوم به صورت قطره های چشمی و قرص تجویز می شوند. این داروها به دو شکل سبب کاهش فشار داخل چشم می شوند. بعضی باعث کاهش تولید مایع در چشم شده و بعضی به تخلیه بیشتر مایع از درون چشم کمک می کنند.

- ترابکولکتومی: شایع ترین عمل جراحی غیر لیزری است که جهت کنترل فشار چشم در مواردی که به وسیله قطره، قرص و ترابکولوپلاستی این امر محقق نشده است، کاربرد دارد.
ترابکولکتومی ایجاد یک محل تخلیه کنترل شده برای مایع زلالیه به زیر ملتحمه می باشد. یک برآمدگی تاولی شکل در محل اتصال قرنیه به صلبیه (لیمبوس) پس از این عمل ایجاد می شود که محل ایجاد دریچه خروج مایع از داخل چشم به زیر ملتحمه است.

 - جراحی گلوکوم با روش های Non Penetrating یا اسکلرکتومی عمیق و ویسکوکانالوستومی: هر دوی این روش ها نسبت به جراحی های فیلتراسیون کمتر تهاجمی بوده و در آنها اتاق قدامی دست نخورده باقی می ماند. در این دو روش جراحی، یک لایه یا flap عمیق در قسمت خارجی سفیدی چشم ایجاد می شود و یک لایه در بین قسمت های سطحی و عمقی سفیدی چشم ایجاد می شود که در اسکلرکتومی عمیق این لایه مانند یک مخزن برای مایع زجاجیه عمل می کند. در ویسکوکانالوستومی جراح یک ماده ژل مانند در داخل کانال شلم تزریق می کند تا باعث گشاد  شدن آن شود.

- ترابکولوتومی: این روش تا حدی مشابه ترابکولکتومی است و در آن یک قسمت از بافت زاویه تخلیه برداشته می شود که باعث باز شدن منفذی برای خروج بیشتر مایع می شود. این روش معمولاً برای درمان گلوکوم مادرزادی زمانی به کار می رود که قرنیه کدر شده باشد. برای درمان کودکان معمولاً از این روش یا روش گونیوتومی استفاده می شود زیرا این دو روش کمتر تهاجمی هستند.

- گونیوتومی: روش جراحی است که پزشک از عدسی خاصی به نام goniolens برای دیدن زاویه چشم استفاده می کند. این روشی برای درمان گلوکوم مادرزادی در صورتی که قرنیه کدر نباشد استفاده می شود. فرایند درمان به این صورت است که یک منفذ در شبکه ترابکولار (مجموعه ای از مجاری ظریفی که در زاویه تخلیه چشم قرار دارند) ایجاد شده که در نهایت باعث بهبود تخلیه مایع زلالیه می شود.

- گذاشتن شانت های چشمی: شانت های زلالیه لوله ها یا دریچه های پلاستیکی کوچکی هستند که از یک طرف به یک مخزن که یک صفحه گرد یا بیضی شکل است وصل می شوند. شانت، به عنوان یک سیستم تخلیه مصنوعی عمل کرده و از طریق یک برش کوچک در چشم گذاشته می شود. شانت باعث هدایت مایع زلالیه به یک ناحیه در زیر ملتحمه (لایه ظریفی که قسمت داخلی پلک ها و سفیدی چشم را می پوشاند) می شود. مایع زلالیه در نهایت از طریق عروق خونی جذب می شود.

1. شب قبل از جراحی استحمام کرده و صورت خود را با صابون یا شامپوی بچه رقیق شده بشویید.

2. با توجه به زمان جراحی که توسط تیم درمانی به بیمار اعلام می شود ملاحظات تغذیه ای را رعایت فرمایید.

3. اگر از داروی خاصی استفاده می کنید، حتما به جراح چشم پزشک و متخصص بیهوشی اطلاع دهید.

توجه:

* داروهای پرفشاری خون و داروهای کاهنده چربی خون باید طبق دستور قبلی استفاده شوند.

* داروهای قلبی باید طبق دستور قبلی استفاده شوند. در صورت استفاده از آسپرین و وارفارین در صورت امکان این داروها باید قطع شوند؛ اما در این مورد حتما با چشم پزشک معالج خود مشورت کنید.

* در صورتی که به دیابت مبتلا هستید به چشم پزشک معالج خود اطلاع دهید.

4. برای آزمایش های قبل از عمل شامل آزمایش خون و مشاوره قلب و عروق آماده باشید.

1. بعد از ترخیص، بر روی چشم شما محافظ پلاستیکی و پانسمان قرار داده می شود. از باز کردن پانسمان در خانه پرهیز کنید.

2. استراحت در روز اول بعد از جراحی توصیه می شود. بعد از جراحی گلوکوم از برداشتن اجسام سنگین (به طور معمول بیش از 2 کیلوگرم) خودداری کنید. چنانچه از پله باید بالا بروید، رعایت احتیاط و همراهی توسط نزدیکان بیمار ضروری است.

3. در زمان استراحت زیر سر باید بالاتر از معمول باشد.

4. مصرف غذاهای سبک، مایعات گرم، خوردن سبزیجات و میوه مناسب برای تسریع بهبودی مناسب است.

5. بعد از جراحی های گلوکوم احساس وجود جسم خارجی طبیعی است. برای کاهش ناراحتی بیمار مسکن تجویز می شود.

* نکته مهم:

- بیمار یک روز بعد از جراحی باید برای معاینه مراجعه کند. 

- جراحی گلوکوم برای حفظ بینایی و پیشگیری از نابینایی است و موجب افزایش دید نمی شود.

- از چه سن بیماری گلوکوم اهمیت پیدا می کند؟

- چه عواملی در بروز بیماری گلوکوم نقش دارند؟

- چگونه از وجود بیماری آب سیاه آگاه شوم؟

- معاینه بالینی گلوکوم شامل چه مواردی است؟

- چه موقعی باید از درمان جراحی کاهنده فشار داخل چشم استفاده شود؟

- ترابکولوتومی چه تفاوتی با ترابکولکتومی دارد؟

- برای درمان گلوکوم مادرزادی کدام روش جراحی مناسب است؟

- عملکرد شانت های چشمی چگونه است؟

- از چه سن بیماری گلوکوم اهمیت پیدا می کند؟

در افراد عادی از 40سالگی این بیماری اهمیت پیدا کرده و باید معاینه های چشم پزشکی به شکل منظم پیگیری شود.

- چه عواملی در بروز بیماری گلوکوم نقش دارند؟

عامل اصلی ابتلا به این بیماری ناشی از وراثت و عوامل ژنتیکی است اما به گفته پزشکان مصرف برخی داروهای میگرنی و مصرف طولانی مدت کورتون از طریق خوراکی، تزریقی، پوستی و استنشاقی و به خصوص قطره های چشمی که معمولا برای درمان آلرژی و حساسیت چشمی تجویز می شوند، می تواند در افراد مستعد بیماری آب سیاه را ایجاد کند.

همچنین بیماری های قلبی-عروقی، دیابت، داروهای آرام بخش و آنتی هیستامین ها نیز در بروز این بیماری موثر هستند.

- چگونه از وجود بیماری آب سیاه آگاه شوم؟

* در گلوکوم مادرزادی با علائمی از قبیل سفیدی قرنیه، اشک ریزش، ترس از نور و بزرگی چشم

* در گلوکوم زاویه باز که معمولاً علامتی ندارد مگر اینکه بیماری پیشرفت و اختلال در میدان بینایی ایجاد کند.

* در گلوکوم زاویه بسته حاد بیمار با علائم حاد کاهش دید در چشم، اشک ریزش، ترس از نور، دیدن هاله و رنگین کمان اطراف نورها، تهوع و استفراغ مواجه می شود و باید تحت درمان فوری قرار بگیرد.

- معاینه بالینی گلوکوم شامل چه مواردی است؟

اندازه گیری فشار داخل چشم، معاینه زاویه چشم، بررسی نمای عصب بینایی و تست میدان بینایی. در صورت نیاز، چشم پزشک متخصص تصویربرداری از سر عصب بینایی و شبکیه را تجویز خواهد کرد.

- چه موقعی باید از درمان جراحی کاهنده فشار داخل چشم استفاده شود؟

زمانی که بیماری به وسیله دارو کاهش نیابد یا امکان استفاده از درمان لیزری کاهنده فشار داخل چشم میسر نباشد باید از روش های جراحی برای کاهش فشار داخل چشم استفاده کرد.

- ترابکولوتومی چه تفاوتی با ترابکولکتومی دارد؟

 این تا حدی مشابه یکدیگر هستند و در آن یک قسمت از بافت زاویه تخلیه برداشته می شود که باعث باز شدن منفذی برای خروج بیشتر مایع می شود. ترابکولوتومی معمولاً برای درمان گلوکوم مادرزادی زمانی به کار می رود که قرنیه کدر شده باشد استفاده می شود.

- برای درمان گلوکوم مادرزادی کدام روش جراحی مناسب است؟

گونیوتومی روشی است که جراح چشم پزشک طی آن از عدسی خاصی به نام goniolens برای دیدن زاویه چشم استفاده می کند. این روشی برای درمان گلوکوم مادرزادی در صورتی که قرنیه کدر نباشد استفاده می شود.

- عملکرد شانت های چشمی چگونه است؟

شانت های چشمی باعث هدایت مایع زلالیه به یک ناحیه در زیر ملتحمه می­ شوند و در نهایت مایع زلالیه از طریق عروق خونی جذب خواهد شد.